Wartości zdrowotne

Poniżej treść artykułu naukowego na temat właściwości jagody kamczackiej

    Obecnie społeczeństwo boryka się z chorobami cywilizacyjnymi, wśród których należy wyróżnić choroby układu sercowo-naczyniowego (miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa). Są one główną przyczyną zgonów na świecie, w tym także w Polsce. Spowodowane są między innymi nieprawidłowym sposobem odżywiania, brakiem aktywności fizycznej, paleniem tytoniu, nadwagą czy cukrzycą (Europejska Deklaracja na rzecz Zdrowia Serca, 2008). Należy także zaznaczyć, że aż 30 % przypadków nowotworów wywołanych jest przez czynniki żywieniowe (Keyl i wsp., 2004). Co więcej stwierdzono, że przyczyną powstawania wielu schorzeń, w tym chorób układu krążenia, są reaktywne formy tlenu (RFT). Dlatego w ostatnich latach konsumenci coraz częściej poszukują produktów naturalnych o właściwościach antyoksydacyjnych, czyli przeciwutleniających, pełniących funkcję żywności prozdrowotnej. Antyoksydanty chronią organizm przed stresem oksydacyjnym. Stan ten wywołany jest przez utratę równowagi między wytwarzaniem wolnych rodników a ich zwalczaniem przez przeciwutleniacze. Wolne rodniki są potrzebne do prawidłowego przebiegu licznych procesów życiowych. Jednak spełniają one swoją rolę jedynie przy odpowiednim poziomie w organizmie. Nadmiar RFT prowadzi do nieodwracalnych zmian w strukturze i funkcjonowaniu komórki. Może dojść także do uszkodzenia DNA, co powoduje powstawanie mutacji i w konsekwencji procesy nowotworzenia (Szewczuk, 2013, Arnao, 2000, Vuillaume, 1987).
    Dieta bogata w przeciwutleniacze jest istotna w zapobieganiu i leczeniu wielu chorób oraz w łagodzeniu skutków ubocznych działania leków (Piasek i wsp., 2009).
    Właściwości przeciwutleniające wykazują zarówno związki naturalne (kwas askorbinowy, tokoferol, karotenoidy) jak i syntetyczne (BHT, BHA) (Fridovich, 1978, Liczmański, 1988). Liczną grupę naturalnych antyoksydantów stanowią polifenole. Są to związki organiczne należące do grupy wtórnych metabolitów roślinnych. Zawierają w swojej budowie co najmniej dwie grupy hydroksylowe przyłączone do jednego lub więcej pierścieni aromatycznych. Dotychczas zidentyfikowano ponad 8000 związków fenolowych (Coates i wsp., 2010).
    Wśród wielu gatunków owoców wysoką aktywnością antyoksydacyjną oraz zawartością polifenoli wyróżniają się owoce wiciokrzewu sinego, zwanego popularnie jagodą kamczacką (Lonicera caerulea var. kamtschatica Sevast.). Jest to roślina z rodziny przewiertniowatych (Caprifoliaceae), pochodząca z północno-wschodniej Azji (Svarcova i wsp., 2007). Ze względu na swój bogaty skład owoce wiciokrzewu sinego możnaby nazwać terminem „superowoce” (z ang. „superfruits” – owoce charakteryzujące się dużą zawartością związków o właściwościach silnie przeciwutleniających). „Superowoce” są szczególnie popularne w Stanach Zjednoczonych, ale ich walory zaczynają także doceniać konsumenci z Europy (Piasek, 2010).
    Zawartość związków fenolowych zależna jest od klimatu uprawy, stopnia dojrzałości, różnorodności genetycznej, warunków przechowywania i przetwarzania owoców (Svarcova i wsp., 2007). Stwierdzono również, że mniejsze owoce o grubszej skórce posiadają wyższą zawartość polifenoli niż duże o cienkiej skórce. Głównymi grupami związków fenolowych zawartych w różnych odmianach jagód kamczackich są antocyjany (34-52%), flawan-3-ole (25−45%), kwasy hydroksycynamonowe (11−14%), flawonole (6−11%) oraz flawonony (1−2%) (tabela 1). Owoce te są także cennym źródłem makroelementów, witaminy C oraz w mniejszym stopniu witamin z grupy B (Wojdyło i wsp., 2013, Svarcova i wsp., 2007, Hedin i Phillips, 1991).
    Wyniki licznych badań potwierdzają, że wiciokrzew siny może być potencjalnie wykorzystywany w medycynie. Związki fenolowe występujące w tych owocach mają właściwości przeciwzapalne, zapobiegają chorobom metabolicznym, takim jak otyłoś i cukrzyca. Ponadto redukują utlenianie złego cholesterolu LDL, który wpływa na wzrost ryzyka rozwoju chorób serca, w tym miażdżycy (Skupień i wsp., 2007). Mogą również powodować obniżenie ciśnienia krwi, co jest kluczowe w walce z nadciśnieniem (Kowalczyk i wsp., 2003). Posiadają działanie antybakteryjne i przeciwwirusowe. Są skuteczne w zwalczaniu licznych mikroorganizmów, wśród których należy wyróżnić: Escherichia coli, Staphylococcus epidermidis czy Streptococcus mutant. Związki zawarte w owocach wiciokrzewu sinego mogą być wykorzystywane w profilaktyce chorób jamy ustnej o podłożu bakteryjnym. Co więcej wspomagają łagodzenie ostrych stanów zapalnych oczu i poprawę ostrości wzroku (Piasek, 2010). Ponadto zmniejszają adhezję bakterii do błony śluzowej dróg moczowych, dlatego mogą być stosowane w zapobieganiu zakażeniom układu moczowego (Lala i wsp., 2006). Stanowią też ochronę przeciw szkodliwemu działaniu promieniowania UV-A i UV-B, powodującego fotouszkodzenia skóry, przyspieszenie procesów starzenia i uszkodzenia DNA (Piasek, 2010, Gawlik-Dziki, 2004). Wykazano również, że antocyjany, będące główną grupą związków występujących w owocach jagody kamczackiej, mogą być skuteczne w przeciwdziałaniu powstawania nowotworów oraz łagodzeniu skutków ubocznych podczas chemioterapii (Piasek, 2010).
    Naturalne przeciwutleniacze z powodzeniem mogą być wykorzystywane w przemyśle spożywczym i paszowym. Poprzez zmniejszanie stopnia utleniania lipidów polifenole dają możliwość dłuższego przechowywania paszy i produktów pochodzenia zwierzęcego, bez negatywnego wpływu na ich jakość i zawartość substancji odżywczych (Ali i wsp. 2012, Jung i wsp. 2011, Lien i wsp. 2008, Florou-Paneri i wsp., 2006, Sitarska i wsp., 2003). Liczne badania potwierdzają, że dodatek substancji bogatych w związki fenolowe, m.in. ziół, ekstraktu z zielonej herbaty czy olei roślinnych, może przedłużyć trwałość mięsa, jaj oraz żywności o dużej zawartości wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (Senanayake, 2013, BakIrel i wsp., 2008, Fasseas i wsp. 2008, Wei i Shibamoto, 2007, Mitsumoto i wsp., 2005, Tang i wsp., 2001). Dodatkowo dzięki właściwościom antybakteryjnym związki fenolowe mogą być stosowane w celu poprawy równowagi mikroflory jelitowej (Etxeberria i wsp., 2013, Selma i wsp., 2009).
    Uprawa jagody kamczackiej w ostatnich latach zyskuje w Polsce na atrakcyjności, szczególnie dzięki niskim wymaganiom klimatyczno-agrotechnicznym, wczesnemu owocowaniu, walorom smakowym i wysokiej zawartości związków biologicznie czynnych (Skupień i wsp., 2007). Owoce te, ze względu na prozdrowotne właściwości, doceniają nie tylko konsumenci, ale także naukowcy i dietetycy.

Związki polifenolowe zidentyfikowane w owocach jagody kamczackiej (Piasek, 2010)

ZIDENTYFIKOWANE ZWIĄZKI W GRUPACH POLIFENOLI

Antocyjany:
cyjanidyno-3-glukozyd
cyjanidyno-3,5-diglukozyd
peonidyno-3,5-diglukozyd
cyjanidyno-3-rutynozyd
peonidyno-3-glukozyd
pelargonidyno-3-glukozyd
delfinidyno-3-rutynozyd
delfinidyno-3-glukozyd
pelargonidyno-3,5-diglukozyd
peonidyno-3-rutynozyd
pelargonidyno-3-rutynozyd

Flawonole:
kwercetyna
kwercetyno-3-glukozyd
kwercetyno-3-rutynozyd

Flawan-3-ole:
epikatchina

Flawony:
apigenina

Kwasy fenolowe:
kwas chlorogenowy
kwas kawowy
kwas ferulowy
kwas gentyzynowy
kwas rozmarynowy
kwas wanilinowy
kwas m-kumarowy i p-kumarowy

Literatura

1. Ali M. N., Hassan M. S., Abd El-Ghany F. A., Awadein N. B. (2012) Using Natural Antioxidants with or without sulphate to improve productive and reproductive performance of two local strains at late egg production period. International Journal of Poultry Science, 11(4): 269–282.
2. Arnao M.B. (2000) Some methodological problems in the determination of antioxidant activity using chromogen radicals: a practical case. Trends in Food Science & Technology, 11: 419–421.
3. BakIrel T., BakIrel U., Keles O.Ü., Ülgen S.G., Yardibi H., (2008) In vivo assessment of antidiabetic and antioxidant activities of rosemary (Rosmarinus officinalis) in alloxan-diabetic rabbits. Journal of Ethnopharmacology, 116: 64–73.
4. Coates P.M., Betz J.M., Blackman M.R., Cragg G.M., Levine M. (2010) Encyclopedia of Dietary Supplements, 2nd ed., Informa Healthcare, New York, London, s. 232–234.
5. Etxeberria U., Fernández-Quintela A., Milagro F.I., Aguirre L., Martínez J.A., Portillo M.P. (2013) Impact of Polyphenols and Polyphenol-Rich Dietary Sources on Gut Microbiota Composition. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 61(40): 9517–9533.
6. Europejska Deklaracja na rzecz Zdrowia Serca (2008) Kardiologia Polska, 66(3): 356-360.
7. Fasseas M.K., Mountzouris K.C., Tarantilis P.A., Polissiou M., Zervas G. (2008) Antioxidant activity in meat treated with oregano and sage essential oils. Food Chemistry, 106: 1188–1194. 8. Florou-Paneri P., Giannenas I., Christaki E., Govaris A., Botsoglou N. (2006) Performance of chickens and oxidative stability of the produced meat as affected by feed supplementation with oregano, vitamin C, vitamin E and their combinations. Archiv für Geflügelkunde, 70: 232–240.
9. Fridovich I. (1978) The biology of oxygen radicals, Science, 201(8): 875–880.
10. Gawlik-Dziki U. (2004) Fenolokwasy jako bioaktywne składniki żywności. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 4: 29–40.
11. Hedin P.A., Phillips V.A. (1991) Volatile constituents from honeysuckle aphids, Hyadaphis tataricae, and the honeysuckle, Lonicera Spp. Search for assembling Pheromones. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 39: 1304–1306.
12. Jung S., Han B. H., Nam K., Ahn D. U., Lee J. H., Jo C. (2011) Effect of dietary supplementation of gallic acid and linoleic acid mixture or their synthetic salt on egg quality. Food Chemistry, 129: 822–829.
13. Keyl T.J., Schatzkin A., Willett W.C., Allen N.E., Spencer E.A., Travis R.C. (2004) Diet nutrition and the prevention of cancer. Pub. Health Nutr., 7: 187–200.
14. Kowalczyk E., Krzesiński P., Kura M., Szmigiel B., Błaszczyk J. (2003) Antocyjany w medycynie. Polish Journal of Pharmacology, 55: 699–702.
15. Lala G., Malik M., Zhao C., He J., Kwon Y., Giusti M.M., Magnuson B.A. (2006) Anthocyanin – Rich Extracts Inhibit Multiple Biomarkers of Colon Cancer in Rats. Nutrition and Cancer, 1: 84-93.
16. Liczmański A.E. (1988) Toksyczność tlenu. I. Uszkodzenia żywych komórek. Postępy Biochemii, 34: 273–291.
17. Liczmański A.E. (1988) Toksyczność tlenu. II. Mechanizmy obronne. Postępy Biochemii, 34: 293–310.
18. Lien T. F., Yeh H. S., Su W. T. (2008) Effect of adding extracted hesperetin, naringenin and pectin on egg cholesterol, serum traits and antioxidant activity in laying hens. Archives of Animal Nutrition, 62(1): 33–43.
19. Mitsumoto M., O’Grady M. N., Kerry J. P., Buckley D. J. (2005) Addition of tea catechins and vitamin C on sensory evaluation, colour and lipid stability during chilled storage in cooked or raw beef and chicken patties. Meat Science, 69: 773–779.
20. Piasek A. (2010) Badanie zmian składu fitokompleksu i właściwości przeciwutleniających owoców aronii czarnoowocowej (Aronia melanocarpa (Michx.) Elliott) i wiciokrzewu sinego (Lonicera caerulea L.) pod wpływem przetwarzania. Rozprawa doktorska, Gdańsk, 6–40.
21. Piasek A., Bartoszek A., Namieśnik J. (2009) Substancje pochodzenia roślinnego przeciwdziałające kardiotoksyczności towarzyszącej chemioterapii nowotworów. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej, 63: 142–158.
22. Selma M.V., Espin J.C., Tomas-Barberan F.A. (2009) Interaction between phenolics and gut microbiota: role in human health. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 57: 6485–6501.
23. Senanayake N. (2013) Green tea extract: Chemistry, antioxidant properties and food applications – A review. Journal Of Functional Foods, 5: 1529 –1541.
24. Sitarska E., Cetnarowicz A., Kluciński W. (2003) Zioła w leczeniu ludzi i zwierząt. Magazyn Weterynaryjny, 12: 54–56.
25. Skupień K., Oszmiański J., Ochmian I., Grajkowski J. (2007) Characterization of selected physico-chemical features of blue honeysuckle fruit cultivar "Zielona". Polish Journal of Natural Sciences, Supp 4.
26. Svarcova I., Heinrich J., Valentova K. (2007) Berry fruits as a source of biologically active compounds: The case of Lonicera Caerulea. Biomedical Papers, 151(2), 163–174.
27. Szewczuk M. (2013) Reaktywne formy tlenu i ich wpływ na metabolizm człowieka, http://biotechnologia.pl.
28. Tang S., Kerry J. P., Sheehan D., Buckley D. J. (2001) A comparative study of tea catechins and a-tocopherol as antioxidants in cooked beef and chicken meat. European Food Research and Technology, 213: 286–289.
29. Vuillaume M. (1987) Reduced oxygen species, mutation, induction and cancer initiation. Mutation Research, 186: 43–72.
30. Wei A., Shibamoto T. (2007) Antioxidant activities and volatile constituents of various essential oils. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 55: 737–1742.
31. Wojdyło A., Jáuregui P.N.N., Oszmiański J., Golis T. (2013) Variability of phytochemical properties and content of bioactive compounds in Lonicera caeruleaL. var. kamtschatica berries. Journal of Agricultural and Food Chemistry, 61: 12072–12084.

ORAC jest standardowym testem, stosowanym przez wydział rolnictwa w USA, używany do mierzenia poziomu antyoksydantów w pożywieniu. Zalecana dzienna dawka to 5000 jednostek.

Porównanie składników odzywczych w stosunku do innych owoców i warzyw